Pessoa ile Borges’in birbirlerine ne kadar çok benzediklerini gitgide daha çok fark ediyorum ve çok hoşuma gidiyor bu – benzer zamanlarda doğmuş ancak birbirini hiç tanımamış iki adam onlar ama zihinleri nasıl benzer çalışıyormuş, ne acayip bir ruh ortaklığıdır bu?
Bunu söylüyorum çünkü Bulmaca Meraklısı Quaresma’yı okurken aklıma sık sık Borges’in Bioy Casares ile beraber yarattığı Don Isidro Parodi geldi. Hapse düşmüş ve oradan dedektiflik yapıp türlü vakaları çözen biriydi o, Abilio Fernandes Quaresma ise müzmin bir doktor ama hobi olarak vaka çözüyor.
Pessoa’nın hayatının bir döneminde çok polisiye okuduğunu, türe epey meraklı olduğunu biliyoruz. Bu kitapta da bu türde yazdığı ve maalesef hiçbiri tamamlanmamış üç öyküsü yer alıyor, hepsinin ana karakteri Doktor Quaresma. Bir de Pessoa’nın bu öyküler için yazdığı bir önsöz var, orada da bize Quaresma karakterini anlatıyor. (Önsöz demişken, kitabın çevirmeni de olan Işık Ergüden’in önsözünün de yine çok iyi olduğunu belirteyim. Pessoa gibi bir tuhaf adamın kitabını önsözsüz basmak imkansız malum, ben de Pessoa okuma yolculuğumda çok sayıda önsöz okudum, o nedenle onlara dair de bir şey söyleyesim geliyor artık! Neyse evet, kitaba dönüyorum.)
Metinlerin en üzerinde çalışılmış ve en uzun olanı Vargas Olayı başlıklı ilk öykü. Sıradan bir polisiye hikaye gibi başlayan anlatı, Quaresma’nın metne girişiyle beraber bambaşka bir biçim alıyor. Quaresma, ölü bulunan bir adamın vakasını intihar olarak değerlendirip dosyayı kapamak niyetinde olan bir sorgu yargıcının karşısına geçip, vakadan tamamen bağımsız bir konuşma yaparak yargıcın olayı çözmesini sağlıyor. Bu yaklaşık 40 sayfalık bölümde Quaresma suç kavramını, insanı suça götüren itkileri öyle felsefi bir düzeyde tartışıyor ki, hikaye birden boyut değiştiriyor resmen. Son derece analitik bir suç çözümlemesi içeren bu pasaj olağanüstü zekice yazılmış, anlaşılan Pessoa’nın Quaresma’yı yaratırkenki amacı da zaten bu akıl yürütmeleri ve analizleri yazabilmekmiş.
Ezcümle, klasik polisiyelerin çok ötesinde bir zenginlik ve kavramsal tartışma sunan metinler bunlar. Keşke tamamlanmış hallerini de okuyabilseydik.
