Fernando Pessoa’nın hayattayken kendi adıyla yayınladığı tek kitabı olan İşaret’i Pessoa okumalarımın sonuna bırakmıştım, böyle vedalaşmak istedim kendisiyle. Richard Zenith’in Pessoa biyografisinden, yazarın aslında bu kitabı yayımlatırkenki motivasyonlarından birinin yeni iktidara gelen Salazar hükümetinin milliyetçi duyguları köpürtmek üzere düzenlediği bir tür “milli edebiyat” yarışmasında verilecek yüksek miktarda para ödülü olduğunu öğrenmiştim. (Büyük ödülü alamıyor bu arada, maalesef, ikincil bir ödül veriliyor kendisine.) Her ne kadar o dönemde Salazar henüz bildiğimiz diktatöre dönüşmemiş de olsa, bu milliyetçi eseri sevip sevmeyeceğime dair şüphelerim de vardı açıkçası, ne yalan söyleyeyim. Sonda söyleyeceğimi başta söyleyeyim: Şüphelerim yersizmiş.
Kitabın Portekizce orijinal ismi “Mensagem”in anlamlarından biri Mesaj aslında, pek çok dile de bu adla çevrilmiş, bizde de bu isimle yayımlanmış bir başka çevirisi var. Ancak benim okuduğum eserin çevirmeni olan İbrahim Aybek, sözcüğün bir başka anlamı olan “İşaret”i seçmiş. Pessoa’nın “mesaj verme kaygısından çok Portekiz toplumuna yeniden ayağa kalkması için bir işaret gösterme çabası içinde olduğunu düşünerek” bu ismi tercih ettiğini söylüyor çevirmen, ki bence çok doğru bir tercih olmuş. İşaretlerle, sembollerle, çift anlamlarla, mistik göndermeler ve alegorilerle örülü şiirler bunlar.
Açıkçası hem bu kadar lirik hem bu kadar epik olabilmeyi nasıl başarabilir bir yazar bilmiyorum, ilk defa denk geliyorum böylesine. Portekiz’in kurucu mitlerine, tarihi kahramanlarına, ulusal kimliğine odaklanan şiirler bunlar ama bildiğimiz kuru, sahte bir coşkudan ibaret kahramanlık anlatıları değiller asla. Portekiz’in altın çağına damga vuran coğrafi keşifler örneğin öyle bir yazılmış ki… Deniz, sadece fiziksel bir engel değil aynı zamanda ruhsal bir sınav gibi. Portekiz denizle sınanmış, onu aşmış, kendini böyle inşa etmiş, okudukça bunu anlıyor insan. Pessoa’nın tarihsel olayları mitolojik anlatılar gibi dile getirmesi de bahsettiğim duyguyu çok güçlendiriyor.
Pek güzel bir veda oldu benim için. Pessoa’nın sandığından çıkacak yeni şeyleri beklemeye başlayabilirim şimdi.
