Ne kitap ama, ne kitap. Hayatımda okuduğum en iyi birkaç biyografiden biri oldu Richard Zenith’in Pessoa’sı. Bütün Pessoaları anlatan, tüm o parça parça Pessoalardan bir büyük resim çıkarmayı başaran, muazzam bir emek ve sabırla derlenmiş bir metin, büyük, devasa bir iş. Kimi biyografi yazarları teknik bir konu gibi yaklaşır meseleye ve okuru bilgiye boğar, kimisi süjesinin büyüsüne kapılıp duygulardan örer metni – Zenith’in yaptığı işin kusursuzluğu ise bence bu ikisinin dengesini muazzam kurmuş olmasında. Pessoa’ya duyduğu hayranlık her satıra sinmiş ama bu hayranlık yazarın gözünü kör de etmemiş. Ne diyebilirim ki, hem Zenith’e büyük hayranlık duydum, hem Pessoa’ya duyduğum hayranlık katlandı.
Herhalde edebiyat tarihinde biyografisini yazmanın en zor olduğu isimlerin başında geliyor Pessoa. Onlarca heteronim altında bölük pörçük eserler vermiş, büyüklüğü ölümünden çok sonra, sandığındaki Huzursuzluğun Kitabı fragmanları birleştirilince anlaşılabilmiş; gizemli, tuhaf, izini sürmesi ziyadesiyle zor biri o. Ama Zenith başarmış.
Karşımızdaki epeyce kapsamlı bir iş, öyle ki sadece çocukluğunun anlatıldığı bölüm 185 sayfa sürüyor. Fakat gelin görün ki akademik düzeyde bir detay ve titizlikle hazırlanmış bu metin, Zenith’in oyunbaz ve edebî dili sayesinde kendini hiç sıkmadan okutuyor. Genelde yazar biyografilerinde çocukluktan ziyade eserlerini üretmeye başladıkları döneme ve sonrasına daha çok odaklanılır, ancak Zenith bence çok doğru bir tercihle hikayeye en baştan başlamayı seçiyor, Pessoa’nın kendine neden sayısız heteronim üretmeyi tercih ettiğini anlamanın yolu bence de o çocukluktan geçiyor çünkü.
Çok, çok, çok şey öğrendim; hem Pessoa’ya, hem 20. yüzyıl başı Portekiz’ine ve Avrupa’sına, hem dönemin siyasi krizlerine ve dönüşümlerine dair… Pessoa’yı tamamen anlamak mümkün mü bilmiyorum, ama anlamaya bundan daha fazla yaklaşabileceğimi sanmıyorum. Bu sadece bir biyografi değil, bir edebiyatçıya dair yazılmış bir büyük edebî eser.
Kitabı dilimize böyle kusursuz ve hatasız biçimde kazandıran çevirmen Can Sezer ile kitabın editörü Emre Tokcael’e ve tabii ki Everest Yayınları’na da ayrıca teşekkürler. Büyük bir iş sahiden.
