Allahım, ne kitap! Vladimir Makanin’in Underground’u, sevgili Ayfer Tunç Pandora’nın Merakı’nın ilk bölümünde bu kitabı uzun uzun anlattığından beri okuma listemdeydi. Hakkını verebileceğim, odaklanabileceğim bir vakti bekliyordum. Sonunda o vakit geldi. Makanin’in eşsiz karakteri Petroviç ile sahiden underground’a; yani yerin altına, altına, altına indim.
Büyük edebiyat gelenekleri olan ülkelerin çağdaş yazarlarının işi zordur, o geleneği topyekün reddedip başka bir şey benimseyenler sıklıkla şahsiyetsiz eserler üretirler, geleneğe sıkı sıkıya tutunanlar ise kendilerinden önce yazılan eserlerin kötü birer kopyasını üretmeye mahkum kalırlar. Makanin iki tuzağa da düşmemeyi başarmış. Underground hem sapına kadar bir Rus romanı, hem de ziyadesiyle çağdaş. Yazarın bu bu incecik ipte tökezlemeden yürümeyi başarmasını müthiş hayranlık uyandırıcı buldum.
Yazdığı hiçbir şey basılmamış olan bir yazar anlatıcımız: Petroviç. Brejnev dönemi boyunca çabalamış, olmamış. Sonra bildiği dünya baştan aşağı değişmiş, SSCB yıkılmış. Bu büyük dönüşümün Ruslara ne yaptığını bizim anlayabilmemiz bence imkansız, ama Svetlana Aleksiyeviç’in başyapıtı İkinci El Zaman’da okuduklarım sık sık aklıma geldi Underground’u okurken. Bir büyük idealin yıkılması. Her şeyin anlamını yitirmesi – öyle ki insanın “ben”liğini sorgular hale gelmesi, ki Petroviç de sürekli bur sorgulamayı yapıyor.
Gitgide kokuşmakta olan bu yeni dünyada hayatta kalmaya çalışıyor Petroviç – kendisi gibi yeraltına inmek zorunda kalmış, içeride “sakıncalı” görülen, dışarıya sesini duyuramayan çok sayıda yazarla (işte onlar kendilerine undergroundcular diyorlar) beraber. Sabit bir yerde yaşamıyor, bir geliri yok. Sürükleniyor ve biz de onunla sürükleniyoruz. Yer yer bilinç akışı gibi bir anlatı ama ne tuhaf ki temposu bi an bile düşmüyor.
Yine sistemin kurbanı olmuş, aklını yitirmiş ressam kardeşi Venya var bir de ki onunla ilgili bölümlerin nasıl kalbime işlediğini anlatmam zor. Her satıra sinmiş bir hüzün var onun öyküsünde.
Tarif etmesi güç, deneyimlenmesi gereken muazzam bir iş Underground. Günay Kızılırmak Çetao’nun çevirisi de bence kusursuz. Okumanızı çok isterim.
